Narodowy Dzień Niepodległości 2022 - jak na przestrzeni lat zmieniała się złotówka? (2024)

Przez sto cztery lata od uzyskania przez Rzeczpospolitą niepodległości w 1918 roku nasza rodzima waluta (polski złoty) przeszła bardzo długą drogę. Zaczynając od marek o wielomilionowych wartościach, poprzez pięćdziesięciogroszowe banknoty, dochodząc do współczesnych nominałów. Zmianie ulegała nie tylko sama wartość waluty, ale również jej wygląd. Dzisiaj – z racji Narodowego Święta Niepodległości, chcielibyśmy przybliżyć ich genezę i pokazać jak zmieniała się polska złotówka.

Początek emisji polskiej marki

W kwietniu 1917 roku – jeszcze przed oficjalnym odzyskaniem niepodległości przez Polskę – rozpoczęto emisję marek polskich. Odpowiedzialną za ich druk była KKP (Krajowa Kasa Pożyczkowa). Kiedy w dwudziestoleciu międzywojennym zaczęła szaleć inflacja, wywołało to konieczność wznawiania emisji marki polskiej ze zdecydowanie wyższymi nominałami. Najniższa wartość marki w tym czasie to ½, najwyższa to 10 milionów, co prezentują poniższe zdjęcia:

Polski złoty dopiero od 1924 roku

Uchwała Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej odnośnie wprowadzenia nowej waluty została podjęta jeszcze w listopadzie 1919 roku. Ostatecznie proces wymiany marek na złotówki rozpoczął się dopiero pod koniec kwietnia 1924 roku. Powód takiego opóźnienia był niezwykle prosty – bardzo wysoka inflacja oraz deficyt budżetowy. Przez pierwsze pięć lat niepodległego państwa, deficyt Polaków wynosił nawet do 155% PKB (1921). Jeszcze w 1918 roku za dolara otrzymywało się 9 polskich marek, pięć lat później było to natomiast 6 milionów.

Jako ciekawostkę warto również podać fakt, że nazwa „złoty” nie była jedyną z rozważanych możliwości. Bardzo dużą popularnością cieszyły siępropozycje„lech” oraz „pol”. Ostatecznie zostaliśmy jednak przy złotym, którego wartość oparto o parytet złota. Wartość 1zł wynosiła 9/31 grama (około 0.29 uncji czystego kruszcu). Wraz z wprowadzeniem nowej waluty stworzono Bank Polski (na miejsce Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej).

Najniższy nominał nowego pieniądza to 1zł. W obiegu dostępne były również banknoty 2, 5, 50, 100, 500 oraz 1000-złotowe. Banknoty o mniejszym nominalne (również dostępne), pełniły funkcje bilonu. Przykład banknotu w momencie wprowadzania polskiego złotego.

Jakie zmiany przyniosły lata trzydzieste i IIWŚ?

Bank Polski zdecydował się na kolejną emisję waluty w 1930 roku. Pierwszym banknotem nowej emisji były pięciozłotówki. W listopadzie 1934 roku wprowadzono natomiast stuzłotówkę zaprezentowaną na kolejnym zdjęciu:

Po zajęciu Polski przez armię niemiecką w 1939 roku, na terenie Generalnego Gubernatorstwa pojawiła się nowa waluta – okupant nie zdecydował się jednak na zmianę jej nazwy. Dotychczasowe banknoty ostemplowano i wymienione na nowe. W zależności od rasy i pochodzenia przysługiwały jednak określone limity. Najwięcej wymienić mogli Niemcy, następnie Polacy, w ostatniej kolejności Żydzi. W związku z emisją nowego pieniądza w Krakowie powstał Bank Emisyjny w Polsce. Co ciekawe, była to ówcześnie jedynainstytucja, która mogła posiadać w nazwie słowo Polska.

Nowe banknoty miały przypominać te wcześniejsze – różnica polegała przede wszystkim na tym, że usunięto z nich symbole narodowe. Przykład banknotu z czasów wojennych po lewej.

Pieniądz powojenny

O ile Polski Rząd na emigracji emitował swoje własne banknoty, to po zakończeniu działań wojennych nie zostały one wprowadzone do obiegu. Na początku 1945 roku powstał bowiem Narodowy Bank Polski, który przejął obowiązki druku nowej waluty. Pierwszy raz wygląd pieniądza uległ tak diametralnej zmianie. Było to efektem pracy radzieckich grafików pracujących dla moskiewskiej wytwórni papierów wartościowych.

Najniższym emitowanym nominałem było 50 groszy, największym natomiast 500 złotych:

Komunistyczna reforma monetarna

W 1950 roku miejsce miała reforma monetarna. Rada Ministrów podjęła decyzję o zmianie systemu pieniężnego, co doprowadziłodo modyfikacji dotychczasowego parytetuzłota dla złotówki. 1zł był warty 0.222168g czystego kruszcu. Wymiana pieniądza miała miejsce w listopadzie w stosunku 1:100. Płace i ceny przeliczano jednak według innych proporcji – w związku z tym dotychczasowe 100 złotych miało obecnie wartość 3 złotych.

Najniższy nominał nowej waluty wynosił 2 złote, najwyższy 500 złotych. Nowy pieniądz miał nawiązywać do tematyki chłopskiej i robotniczej.

Przełomowa zmiana wyglądu polskich banknotów

W 1975 roku NBP podjął decyzję o druku serii nowych banknotów o nazwie Wielcy Polacy. Różniły się nie tylko szatą graficzną, ale również formatem od swoich poprzedników. Ich wymiana następowała sukcesywnie, a do obiegu jako pierwsze trafiły banknoty o nominałach od 50 do 1000 złotych. W stanie wojennym wprowadzono również banknot o nominale 10 i 20 złotych. Ostatni z banknotów przed końcem lat 80-tych posiadał wartość 200 tysięcy zł.

Kolejne zmiany w 1989 roku

Kiedy pod koniec 1989 roku nazwę państwa zmieniono na RP powstała konieczność wyemitowania nowych banknotów. Najwyższa wartość nowego środka płatniczego wynosiła 2 miliony złotych (jak widać na zdjęciu). Ówczesny rząd w roku 1995 chciał wyemitować również banknot z Józefem Piłsudskimo wartości 5 milionów złotych. Z powodu przeprowadzonych jednak wcześniej reform mających zastopować inflację nigdy do tego nie doszło.

Denominacja z 1995 roku

Pieniądz znamy nam obecnie do obiegu został wprowadzony z dniem 1 stycznia 1995 roku w związku z denominacją. Złotówkę zastąpił PLN (polski nowy złoty), który wymieniany był w stosunku 1:10 000.

Nowe banknoty dostępne były w nominał 10, 20, 50 złotych. 100 i 200 złotych pojawiły się dopiero na początku czerwca 1995 roku. Jako ciekawostkę warto podać fakt, że każdy banknot o wyższym nominalne jest dłuższy od banknotu z nominałem mniejszym o 3 milimetry. Co więcej polskiej waluty do 1997 roku nie drukowano na terenie kraju, a w Londynie.

Nowe zabezpieczenia PLN

W 2014roku NBP zaprezentował nowe wersje banknotów z dokładniejszymi zabezpieczeniami. Zmiana miała charakter jedynie techniczny, a modyfikacja wyglądu jest co najwyżej kosmetyczna.

Coraz śmielej zaczęto mówić jednak o wdrożeniu banknotu o nominale 500 złotych. Decyzje w tej sprawie zapadły pod koniec 2015 roku

Odświeżone200 złotych i wprowadzenie 500zł

Zmodernizowana dwustuzłotówka jest jaśniejsza od banknotów emitowanych obecnie – ułatwi to zidentyfikowanie znaku wodnego. Z nominału zniknął również hologram umiejscowionypo lewej stronie (podobizna Zygmunta I Starego).

Strona przednia została uzupełniona o nowym hologram (prezentujący króla oraz oznaczenie nominału). Poniżej znajdujesię trójkąt złożony z drobnych kółek (wyczuwalne w dotyku) będący usprawnieniem dla osób niedowidzących.

NBP zaplanował również emisję banknotu pięciusetzłotowego (500zł). Na nowym banknocie znalazła się podobizna Jana III Sobieskiego.

Jak stwierdził Marek Belka, „celem wprowadzenia nowego nominału jest obniżenie kosztów emisji i sprawne zarządzanie zapasem strategicznym banknotów przechowywanych przez NBP.”

Jako ciekawostką warto podać fakt, że w pierwszej koncepcji banknotu miała znaleźć się na nim podobizna królowej Jadwigi. Banknot oficjalnie trafił do obiegu 10 lutego 2017 oku i ostatecznie prezentuje postać Jana 3 Sobieskiego.

Banknot 500 złotych. Co trzeba o nim wiedzieć?

Banknot o wartości nominalnej 500 zł jest kolejnym banknotem obiegowym obokpozostałych banknotów z serii „Władcy polscy” od 10 zł do 200 zł.

Znajduje się na nim wizerunek Jana III Sobieskiego pochodzący z jego medalionu koronacyjnego. Na przedniej stronie banknotu król jest zwrócony w stronę stylizowanego wizerunku herbu rodu Sobieskich noszącego nazwę Janina. Po prawej stronie portretu władcy widoczny jest szyszak husarski. Na odwrotnej stronie banknotu znajdują się: orzeł w koronie i pałac w Wilanowie. Banknot jest utrzymany w kolorystyce szarobrązowej, niebieskiej, bordowej i zielonej.

Autorem projektu graficznego jest Andrzej Heidrich, który zaprojektował również pozostałe polskie banknoty obiegowe o nominałach 10, 20, 50, 100 i 200 zł.

Charakterystyczne elementy banknotu o nominale 500 zł to:

• wymiary: 150 x 75 mm
• znak wodny z cyfrowym oznaczeniem nominału widoczny pod światło na niezadrukowanym polu (1),
• nitka zabezpieczająca (okienkowa), której fragmenty są widoczne na powierzchni strony przedniej banknotu, w całości jest widoczna pod światło (2),
• korona w owalu, której pełny obraz tworzy się podczas oglądania banknotu pod światło (6),
• liczba „500” widoczna, w zależności od kąta patrzenia, w prawej części portretu władcy (3a),
• szyszak husarski płynnie zmieniający barwę z zielonej na niebieską (4),
• wyczuwalne w dotyku elementy na stronie przedniej: portret władcy, podpisy Prezesa oraz Głównego Skarbnika NBP, godło Rzeczypospolitej Polskiej, napis „Warszawa” i data emisji, oznaczenie dla osób niewidomych w postaci dwóch pionowych linii złożonych z drobnych kwadratów oraz układu linii na krótszych krawędziach banknotu, napis „NARODOWY BANK POLSKI”, cyfrowe oznaczenie nominału, górny pas z prawej strony portretu. Na stronie odwrotnej: główny element szaty graficznej, słowne oznaczenie nominału, cyfrowe oznaczenie nominału, napis „NARODOWY BANK POLSKI”, klauzula prawna, pas u dołu banknotu.

Autor poleca również:

• Historia pieniądza: co działo się na polskich ziemiach w pierwszych dniach niepodległości

Zapisz się do newslettera Comparic.pl >>

Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu. Bądź na bieżąco! Obserwuj nas w Wiadomościach Google. Obserwuj nas >>

See Also

In the Shadow of the Slump: The Depression of 1920-1921